Aan de Universiteit van Amsterdam promoveerde taalkundige Camiel Hamans op aso’s en lullo’s. Maar ook op Limbo’s en lesbo’s. Waar komt die -o vandaan?

Door Paul Serail Bron:maandblad Q uest

Aso! Het liefst zou je die klojo met haar Golf GTI in de vangrail zien verdwijnen. Maar waar komt de afkorting -o vandaan?

Hoezo noemen we een Brabander een Brabo?

‘Het viel mij in de jaren tachtig al op dat je in het Frans veel afkortingen ziet’, vertelt Camiel Hamans. ‘Uni voor universiteit, fac is faculteit. Ado voor adolescent, sympa is sympathiek.’ Tot in de krantenkoppen werden de afkortingen gebruikt. ‘Je zag het ook in het Engels. Ik wilde weten of we dat ook in het Nederlands hebben.’

Nederlandse schoolkinderen noemen hun lerares al tijden ‘juf’. En als papa en mama haast hebben, halen ze hun kroost op met de auto. Terwijl het eigenlijk ‘juffrouw’ en ‘automobiel’ is. Maar er zijn ook inkortingen waarin klanken verschijnen die niet in het oorspronkelijke woord zitten. Want hoezo is een Brabander een Brabo?

Het ontstaan van de afkortingen

In Amerikaans-Engels verschijnen in de jaren vijftig afgekorte woorden van twee lettergrepen, vertelt Hamans. Dipso voor dipsomaniac, een alcoholist. Psychopathwordt psycho, homosexual wordt homo. ‘Ik vermoed dat het uit de kringen van Italiaanse Amerikanen komt’, zegt Hamans. De klemtoon van het nieuwe woord ligt altijd op de eerste lettergreep, woorden eindigen steeds op een -o en hebben een negatieve lading.

Vincent Besnault

Wacht even, het woord homo is een uitvinding uit de jaren vijftig? ‘Daarvoor zie je het nog niet in het Nederlands’, vertelt Hamans. Hoewel homoseksueel en homofiel al wel opduiken. ‘Uraniërs’ werden mannen genoemd die op mannen vallen.

De -o wordt negatief

Wanneer steekt de negatieve -o over naar Nederland? ‘In de jaren zestig heb je de jongeren die veel met popmuziek bezig zijn. Zij nemen het over.’ In het Nederlands ontstaat de aso, van asociaal. Criminoloog Wouter Buikhuisen komt met het woord ‘provo’, van provoceren. De provocerende jongeren zelf adopteren het woord met liefde als geuzennaam. 

De volgende stap is dat woorden waar geen -o in zit toch een -o krijgen. Lesbienne wordt ingekort tot ‘lesb’ en krijgt er een -o bij: lesbo. Langs dezelfde route wordt een Limburger een Limbo. De mannen van Jiskefet gaan in de jaren 90 nog wat verder en hangen de -o als achtervoegsel aan een heel woord: lullo. 

Het wordt ontwikkeld door de sprekers, legt Hamans uit. ‘Taalkundigen zeggen wel graag dat taal verandert, maar het zijn de taalgebruikers die de taal veranderen. Dat gaat volstrekt onbewust.’ In de gemeentepolitiek bijvoorbeeld zijn grote partijen als CDA en PvdA de lokale partijen lokalo’s gaan noemen. Dat ze niet gaan voor lokali of lokala is geen bewuste keuze, vermoedt Hamans. Met een -o wordt het vanzelf wat spottend